Hechtingsproblematiek is een enorm complex onderwerp, iets wat voor veel ouders en mensen binnen het onderwijs niet bekend is. Toch komt het vaker voor dan men zou denken. Esther Groenewegen-Jonker heeft veel meegemaakt in het verleden, zowel bij haarzelf als haar dochter. Hierdoor is ze gespecialiseerd geraakt in het onderwerp hechtingsproblematiek. Op haar website is van alles terug te vinden, ook de vormen van hulp die zij aanbiedt aan iedereen die het nodig heeft. Haar doel is om het onderwerp hechtingsproblematiek nader te belichten en bekender te maken bij een groter publiek. Met haar website en community is zij op de goede weg! We gaan in op wat hechtingsproblematiek inhoudt, wat voor tools er zoal zijn en hoe Esther te weten is gekomen dat het zo’n complex onderwerp is.

Hechtingsproblematiek, wat is het?

Als men niet veel weet over hechtingsproblematiek, dan is het hele onderwerp niet binnen één minuut uit te leggen. Esther kan je een beeld schetsen van wat het precies is en wat de oorzaken kunnen zijn. “Hechtingsproblematiek, of onveilige gehechtheid, heeft veel verschillende gezichten,” vertelt Esther. “Aan de buitenkant kunnen dat bijvoorbeeld hele extreme externaliserende kinderen of volwassenen zijn. Die zijn dan heel erg agressief of clownesk, maar wel heel erg op de buitenkant gericht (externaliserend). Een andere vorm is het internaliserende gedrag. Dat kan te maken hebben met extreme verlegenheid bij kinderen of volwassenen, of heel angstig en wellicht eerder zichzelf iets willen aandoen dan een stem durven te zijn richting de buitenwereld. Het is heel belangrijk hoe hechtingsproblemen kunnen ontstaan. Bij het horen van hechtingsproblemen ben je geneigd om te denken dat er zich ernstige gevallen of trauma’s hebben voorgedaan, zoals bijvoorbeeld aanranding/verkrachting of onveilige thuissituaties. Echter, er zijn allerlei risicofactoren om onveilig gehecht te kunnen raken. Hieronder drie risicofactoren en hun mogelijke oorzaken:

• Het jonge kind en de baby:
  • medisch handelen van moeder of baby vlak na geboorte;
  • problematische bevalling; of
  • moeder ervaart stress tijdens zwangerschap.
• Gezinssituaties:
  • geweld in het gezin;
  • plotseling wegvallen andere dierbare waardoor ouders in rouw zijn; of
  • Verstoorde hechting van ouders zelf.
• De omgeving:
  • vluchten uit moederland;
  • slechte woonomgeving; of
  • armoede.

Het is met bovengenoemde punten heel complex om precies te weten wat hechtingsproblemen zijn en hoe het eruit ziet. Ik heb op een gegeven moment grote communities weten op te zetten, omdat er heel veel ouders aan het zoeken zijn naar de juiste hulp voor kinderen met (internaliserend of externaliserend) afwijkend gedrag. Gelukkig hoor je tegenwoordig steeds meer over het onderwerp hechtingsproblematiek!”

Esther beschikt over enorm veel waardevolle kennis over hechtingsproblematiek. Waardevol voor wie dan ook!

Fight-flight-freeze modus

Wat gebeurt er in de hersenen wanneer er sprake is van hechtingsproblematiek? Het heeft volgens Esther vooral te maken met een disbalans en een disregulatie van het brein. “Ik heb een dochter met onveilige gehechtheid. Zij heeft een reactieve hechtingsstoornis, dat is de meest heftige vorm van hechtingsproblematiek. Deze diagnose staat ook in de DSM-5 (het grote handboek met psychiatrische aandoeningen). Ook ik kon destijds niet de juiste behandeling of tools vinden om haar te helpen. Dat maakte mij enorm verdrietig, dus dat maakt dat ik goed begrijp dat ouders tegen een deur van onbegrip aanlopen of het vingertje van de schuld krijgen. Ik heb mij enorm verdiept in dat onderwerp, natuurlijk ook omdat ik mijn dochter wilde helpen. Daarnaast ben ik het een heel interessant onderwerp gaan vinden naarmate ik er meer over te weten kwam. De afgelopen jaren heb ik alles, van bijna over de hele wereld, aan praktische tools en tips verzameld. Uiteindelijk hebben onveilig gehechte kinderen allemaal dezelfde disfuncties in hun lichaam. Ze hebben een brein dat te lang in de overlevingsmodus staat. Wat er met onveilig gehechte mensen gebeurt, is dat het brein niet goed werkt. Ze hebben op jonge leeftijd veel trauma’s meegemaakt, en het brein is daardoor zich anders gaan ontwikkelen en functioneren. Dat maakt dat ze te vaak en te lang in hun ‘reptielenbrein’ zitten, in een fight-flight-freeze modus. Als dat brein in overlevingsmodus staat, gaat het neocortex ‘offline’. Hierdoor kunnen ze niet goed en logisch nadenken. Dat zie je vaak niet aan de buitenkant, maar aan de binnenkant leveren ze dagelijks een enorme strijd. Om het samen te vatten: het brein stuurt het zenuwenstelsel aan, en het zenuwenstelsel zorgt ervoor dat de juiste stofjes en prikkels naar de juiste plekken komen voor het juiste gedrag. Dat staat allemaal niet goed afgesteld bij onveilige gehechtheid.”

Een veel gebruikte metafoor: het hechtings-monster

Om goed uit te kunnen leggen wat het met een kind doet, haalt Esther haar metafoor erbij: het hechtings-monster. “Je ziet bijvoorbeeld kinderen die alleen maar boos zijn of heel angstig worden en niks willen leren. Daardoor lijken ze verwend of vervelend, maar daaronder zit altijd een ‘hechtings-monster’ zoals ik dat noem. Het echte authentieke kind kan daardoor niet tot volle potentie komen. Optimaal tot rust komen wordt daardoor heel moeilijk. Ik heb een dochter die de eerste tien jaren van haar leven niet kon spreken vanwege alle chaos en onveiligheid die zij ervaarde. Zij heeft mij de eerste jaren niet kunnen verdragen. Dat gaf mij wel de drive om opzoek te gaan naar oplossingen. Als we die niet gaan oplossen, dan kan ik haar ook niet de wereld in sturen. Zoveel ouders hebben diezelfde onzichtbare struggle, dagelijks. Dat is ook de reden waarom ik tegenwoordig ouders begeleid in dit hele traject, ook omdat ik over zoveel tools beschikt en de ernst van dit probleem echt snap. Eerst ben ik wat informatiedagen gaan geven. Ondanks dat ik het spannend vond om te spreken voor een groep wilde ik hier zoveel mogelijk mensen mee helpen. Mijn missiegevoel werd groter dan de angst om te spreken. Ik vind het heel belangrijk om mijn kennis en resultaat wat ik heb bereikt met mijn dochter te delen met anderen. Ik zou zo graag kinderen direct willen bereiken, want nu deel ik mijn kennis en tools alleen nog met ouders en professionals. Het gaat mij om de meest lastige,  ‘irritante’ kinderen te kunnen helpen, want diep van binnen weet ik dat deze kinderen helemaal niet zo irritant zijn. Het komt puur door het hechtings-monster wat de baas is in hun hoofd. Ik zou ze zo graag willen benadrukken dat het niet hun schuld is, maar ze hebben hulp nodig. Dat krijgen ze zo vaak niet te horen, en op een gegeven moment gaan ze zich gedragen naar wat ze van hun omgeving te horen krijgen.

Toen ik heel erg op zoek was naar oplossingen voor mijn dochter, had ik één van de weinige traumatherapeuten in het land die het probleem snapte. Mijn dochter was toen tien jaar, en ze sprak toen nog niet echt tegen mij. Die therapeut zei tegen mijn dochter dat het niet haar schuld was. Het is het hechtings-monster waardoor je dit gedrag laat zien, en wij gaan samen ervoor zorgen dat wij dat monster gaan verslaan. Op dat moment zag ik echt een ‘rugzak van 100 kg’ van haar afglijden. Het hechtings-monster is mijn metafoor. Ik zeg niet dat de kinderen monsters zijn, maar dat ze worden bevangen door het hechtings-monster waardoor ze niet tot volle potentie komen.”

Psycho-educatie

Er zijn diverse manieren om hulp te geven aan ouders en leerkrachten. “Ik probeer praktische tools mee te geven, en dat er ook psycho-educatie nodig is, maar dan op een simpel niveau,” legt Esther uit. “Je hoeft echt niet zelf dat brein te onderzoeken. Maar weet wel wat een brein doet waar het mis kan gaan en hoe dan een heel systeem in disbalans komt. Je gaat vervolgens analyseren wanneer iemand door een zintuigelijke ervaring ineens heel boos kan worden of de boel kort en klein kan slaan. Juist dat is heel belangrijk om te onderzoeken, en niet door te zeggen dat hij of zij zoiets niet mag doen als het is gebeurd. Wat zijn hun traumatriggers? Dat is heel belangrijk. Vervolgens ga je kijken wat er dan gebeurt bij iemand als hij of zij in staat is heel boos te worden. Soms kan je vooraf al zien dat er wat gaat gebeuren, bijvoorbeeld als iemand langzamer gaat praten. Op dat moment zie je dat het brein richting overlevingsmodus gaat, en dan wil je iemand iets aanbieden om op die overschakeling in te spelen. Wat kinderen met onveilige gehechtheid tegenwoordig nog steeds te horen krijgen is ‘stel je niet zo aan’, of ‘waarom praat je niet tegen mij?’ Dat brein is daarvoor al ‘offline’ aan het gaan, en juist met dat soort uitspraken gooi je al olie op het vuur. Straf is daardoor eigenlijk een slechte manier om een brein online te krijgen.”

Een andere benadering van sancties: reguleren

Straf is een aanpak die veel mensen als eerste hanteren. Toch hoeft dat volgens Esther niet altijd de beste aanpak te zijn. “Heel vaak is reguleren met een up and down movement, dus iets met beweging een veel betere manier van het benaderen van lastig gedrag. Ik volg veel Amerikaanse trauma-experts. Die doen dan onderzoeken in achterstandswijken. Wat ik zag was dat zulke experts projecten doen door andere kinderen een activiteit te laten doen voor hun daad in plaats van te straffen. Dat is echt een grappige ervaring! Onlangs heb ik een groep afgerond met leerkrachten op speciaal basisonderwijs. Het feit dat we vinden dat als kinderen iets niet goeds doen dat we ze straf moeten geven zit er zo diep in. Echter, ze hebben geen straf nodig, ze hebben hulp nodig. Hulp zit dus vaak in regulatie, dus in beweging en verbinding in plaats van afzondering of stilzitten. Wat we ook vaak zien is de onnozelheid van het sorry zeggen. Dan gaat iemand zijn excuses aanbieden, terwijl het slachtoffer nog steeds last heeft van zijn daden en de dader toch niets van zijn excuses meent. Daarbij, als je jong bent staat het aspect ‘spijt’ nog niet zo goed aan in het brein. Er wordt hierdoor een hele gekke situatie gecreëerd die niet helpend is. Als ik leerkrachten kan adviseren in dit soort situaties, dan zal ik altijd zeggen staf de dader niet, maar geef hem een consequentie, iets om voor de ander te doen om het goed te maken. Dat kan bijvoorbeeld zijn dat de dader de gymtas van het slachtoffer naar de gymzaal brengt. Dat klinkt misschien heel suf, maar dat is beter dan over te gaan op verwijdering of afzondering. Met zo’n consequentie krijgt een kind de kans om het goed te maken. Dat is enorm helend voor alle soorten breinen, maar helemaal voor getraumatiseerde breinen.”

Esthers missie: de wil om hechtingsproblematiek aan het licht te brengen

Bovengenoemde informatie laat zien dat dit onderwerp niet zomaar een onderwerp is. Het is in alle opzichten zeer complex, variërend, maar op veel manieren te helen. Esther heeft hierdoor een missie: mensen te laten weten dat hechtingsproblematiek bestaat en hoe je daar het beste mee kan omgaan. “Het was vooraf nooit mijn bedoeling om een bedrijf te beginnen over deze diagnose,” aldus Esther. “Mijn dochter heeft twee jaar in een dagbehandeling gezeten en is na twee jaar opgegeven. Mij werd verteld dat ze nooit naar een gewone school zou kunnen, ze zal nooit een normale baan krijgen en ik zou geen reizen met haar kunnen maken. Dat zag ik niet zitten, dus ik ben enorm gaan zoeken naar oplossingen voor mijn kind. Ik vond veel oplossingen, zoals ik hierboven heb genoemd. Echter, ik voelde een soort eenzaamheid omdat mensen in de buurt niets van het onderwerp wisten. Ik kon nooit een klankbord vinden voor mijn gevoelens van eenzaamheid, machteloosheid en de angst voor de toekomst van mijn kind. Toen ben ik gaan bloggen, en dat was op dat moment nog niet zo populair als dat het nu is. Ik schreef korte verhaaltjes over mijn leven, en het leven met een hechtings-monster in het gezin. Binnen de kortste keren hoorde ik dat mensen geraakt werden door mijn verhaal, en gingen ze mij volgen. Zo had ik binnen de kortste keren een community.

Later ging ik naar Amerika voor kampen voor het hele gezin, van die healing hearts camps. Een week lang ga je daar in therapie, en dan kan je een totale reset maken. Ik wist dat ik met heel veel regulatie en up and down movement haar opmerkelijke gedrag kon benaderen. Doordat ik ook vaak mijn dochter kon meegeven dat er niets mis is met haar, heb ik haar steeds meer potentie kunnen geven. Dat gaf haar ook die boost om zelf beter te worden. Ik heb daar zoveel van geleerd waardoor ik wist dat ik alle kennis en informatie niet voor mijzelf wilde houden. Hierdoor ben ik trainingen gaan opzetten en verschillende manieren informatie gaan delen met anderen. Tot slot heb ik ook nog twee boeken geschreven.”

Het schrijven van boeken

Twee boeken over dit onderwerp. Esther krijgt het voor elkaar om meer van dit onderwerp bekend te maken! “Mijn eerste boek heet Hechtings-monster in de klas. Daar kreeg ik veel mailtjes over, met de vraag ‘hoe kun je onze kinderen nou monsters noemen?’ Dat is enkel een misverstand, want ik doel met deze titel juist op de diagnose. Dat eerste boek ben ik begonnen als handleiding voor mijn kind. Ik had heel veel informatie verzameld over hoe mijn kind het beste benaderd kon worden in de klas. In die tijd was er geen social media op de manier zoals dat anno nu wel het geval is. Wat ik dus gedaan heb is mijn boek uitgeprint om aan leerkrachten te geven als handleiding. Op een gegeven moment werd mijn community steeds groter, en de vraag naar een boekje en informatie nam toe. Ik heb er toen eerst een gratis e-book van gemaakt: Hechtings-monster in de klas. Op mijn blog kon men dat downloaden, en wat bleek: In korte tijd was het al iets van 6.000 keer gedownload! Vanuit de community ontstond destijds de vraag of ik het e-book ook niet in hardcopy kon uitgeven. Voor mij voelde dat als een bijzondere prestatie, aangezien ik vroeger best wel struggles had met mijn zelfvertrouwen ten aan zien van schrijven. Gedragen en gesteund in mijn community ben ik het boek gaan schrijven, en op dit moment gaat de tweede druk de deur uit!

Mijn eerste boek was geschreven voor ouders om aan de leerkrachten te kunnen geven. Ik wilde na mijn eerste graag een tweede boek schrijven dat in mijn hart zit qua kennis en tips & tools. Mijn tweede boek heb ik vorige zomervakantie uitgebracht: Als hechten niet vanzelf gaat. Hierin staat al mijn kennis over hechtingsproblematiek die ik in de afgelopen jaren heb vergaard. Wat bijzonder is aan dit boek, is dat ik verhalen van andere ouders heb verzameld. Ik vroeg diverse ouders om verhalen te schrijven van de tips die in mijn boek staan. Daar is massaal op gereageerd, en ik heb ook eigen verhalen erin geschreven, maar dan wel geschreven in de derde persoon. Ook daar is een tweede druk van tot stand gekomen. Ik heb heel veel fijne reacties op mijn boeken gekregen. Het heeft echt iets losgemaakt bij ouders, variërend in leeftijd. Ze vinden in mijn boeken veel herkenning. Ik heb het in eerste intentie geschreven om deze diagnose een gezicht te geven, om te laten zien wat het is en wat het inhoudt. Als je kinderen op de juiste manier kan benaderen en bereiken, dan zijn ze echt geweldig! Natuurlijk hebben we over extreem gedrag, maar wat ik ouders meegeef is om te kijken naar de behoefte die achter het kind schuilt.”

Twee fantastische boeken!

Esther haar beweegredenen om dit onderwerp meer bekendheid te geven

Gedrevenheid en hulp bieden; Esther is op een mooie manier bezig om mensen te helpen en van fantastische hulp te voorzien! Wat heeft haar zo gedreven om dit te doen? Ze heeft veel meegemaakt, iets wat ze als volgt zal toelichten. “Ik heb mijn kind gekregen met een Indiase man. Uit dat huwelijk ontstonden allerlei vormen van onzekerheid: huiselijk geweld, drank en drugs waar ik niks van wist. Uiteindelijk is hij verdwenen, en ben ik met mijn dochter gevlucht en ben ik bij mijn vader ondergedoken. Toen we dat alles achter de rug hadden, en er wat meer rust kwam, ging ik wat meer naar mijn kind kijken. Al op jonge leeftijd zag ik bij haar dat er wat aan de hand was, en niet zomaar iets bedoel ik dan. Ik had geen referentiekader, en er was nog geen internet. Boeken over hechtingsproblematiek vond je destijds ook niet in de bibliotheek. Hierdoor bleef het lang onduidelijk wat er precies aan de hand was. Natuurlijk had ik er heel wat jaren op zitten met eigenaardig gedrag, en onzekerheid of het door mij zou komen. Zij wees mij op hele jonge leeftijd af, maar wilde tegelijkertijd niet alleen gelaten worden. Ze wilde nabijheid, maar geen versmelting. Later kreeg ik er alleen maar woorden voor, en uitleg over wat ik heb meegemaakt. Ik denk dat ik ook zoiets betekend heb voor ouders: ik geef woorden en een kader aan iets wat zij al jarenlang voelen, zonder dat zij de echte betekenis ervan wisten.”

Makkelijk is het niet om op deze manier in ongewisse te blijven. Het was een moeilijke periode voor Esther en haar dochter. “Ik heb jarenlang gehuild en mij rot gevoeld. Het was destijds een kwestie van enorm veel hulp zoeken voor iets waar je niet veel van af weet. Ik ben bij een huisarts geweest die mij vertelde dat ik een pedagogische benadering nodig had. Op school kregen we ook problemen, want zij had daar ook geen aansluiting. Een pedagogisch medewerker vertelde mij dat ik haar eens echt streng zou moeten aanpakken. Ik kon toen niet geloven dat zoiets nou echt hulpgevend zou zijn. Ondertussen werd haar gedrag steeds eigenaardiger, en begon ze zichzelf ook echt pijn te doen op hele jonge leeftijd. Dan praten we over een meisje van vijf/zes jaar die over suïcidale ideeën begon te praten. Het was echt heel heftig wat we hebben meegemaakt. We wisten het allebei op een gegeven moment niet meer.

Ik heb toen een zorginstelling aangeschreven, waar eigenlijk een hele lange wachtlijst was. Toen mochten we al snel komen, en daarom geloof ik ook in een soort hulp van bovenaf. Daar zeiden ze dat ze onveilig gehecht was. Ik wist toen niet wat het was, maar het waren psychiaters die het mij vertelden. Ik had gelijk vertrouwen in deze mensen, aangezien zij er goed in zijn en ervoor gestudeerd hebben. Daar is de diagnose gesteld, maar vervolgens kwam er niet echt hulp tot stand. Ze ging wel in dagbehandeling, wat inhield dat ze elke dag met een busje werd opgehaald en ’s avonds laat werd teruggebracht. Echter, er kwam geen verbetering in haar gedrag. Ze moest opnieuw alles gaan aanleren qua spelen en gedrag. Mijn verhaal is niet uniek, want ik heb vandaag de dag regelmatig mensen met eenzelfde verhaal.

Mijn vader was heel onmisbaar in ons gezin. Hij zorgde veel voor mijn dochter. Een jaar na ons bezoek aan het kamp in Amerika overleed hij plotseling. Opeens viel zijn zorg weg, en ik was in diepe rouw. Doordat hij een belangrijk persoon in ons leven was, kreeg mijn dochter ook weer een terugval en suïcide gevoelens. Destijds kende ik die mensen in Amerika, en die benaderde ik meteen. Ik vroeg haar of er nog plek was. Daar heeft ze ons een week lang begeleid, en kregen we weer een boost om door te gaan. Het is een heel intensief en helend traject.

Door de zoektocht voor mijn dochter ben ik er zelf ook achter gekomen dat ik onveilig ben gehecht. Ik heb ook niet een fijne jeugd gehad waarin ik een aantal dingen heb meegemaakt die ik niet had moeten meemaken. Ik had niet zo’n sterke relatie met mijn moeder. Zij heeft zelf ook niet een fijne jeugd gehad. Nu snap ik steeds beter dat onveilige gehechtheid van generatie op generatie kan worden overgenomen. Het is daardoor zo complex!”

Esther haar advies aan ouders en professionals

Met al deze ervaringen bij elkaar is het meer dan duidelijk waarom hechtingsproblematiek bij iedereen bekend moet worden, dat is van essentieel belang! Esther weet precies wat ze ouders en belanghebbenden voor adviezen kan geven. Haar reviews op haar website laat dan ook zien wat een fantastisch initiatief zij voor ogen heeft, en wat voor belangrijke kracht zij is voor iedereen die hulp nodig heeft. Haar missie laat ze dan ook heel duidelijk merken. “Wat ik ouders altijd als eerste meegeef is het volgende: als je je kind goed wilt helpen, ga dan eerst jezelf goed helpen. Ga na waarom jijzelf onveilig bent gehecht en wat jouw pijnpunten zijn. Ga vervolgens kijken of je manieren daarvoor kunt vinden om het te snappen en het te helen. Hoe beter je als ouder in het leven staat, het beter je jouw kind kan helpen. Dat is wat de gezamenlijke missie van mij en mijn dochter is. Ik ben ook nog steeds aan het helen van mijn trauma, en zij ook van de hare. We doen het samen, en daar gaat het om.

Ik zou graag met de Minister van Onderwijs en Volksgezondheid om de tafel willen. Daarmee zou ik mijn missie naar een hoger plan willen trekken. Zo zou ik bijvoorbeeld bij de politie binnen willen komen, of bij ziekenhuizen en consultatiebureaus, om te zeggen dat er een folder zou moeten komen over deze problematiek. Dat is heel belangrijk, aangezien uit Nederlandse onderzoeken blijkt dat 30 tot 40% van alle kinderen een vorm van onveilige gehechtheid heeft. Het komt dus heel vaak voor. Waarom is dit onderwerp niet beter bekend? Waarom krijgt deze diagnose niet meer aandacht op bijvoorbeeld de PABO? Ik zou het vak wel willen geven, want het is van essentieel belang! Als er geen goede band is met de leerling, dan gaat hij niet tot leren komen. Waarom kunnen we de focus niet leggen op het versterken van de vertrouwensrelatie. Want de leerling vraagt zich altijd het volgende af over de leerkracht, iets wat nooit afwijkt: Ben jij veilig voor mij, kan ik je vertrouwen en doe ik ertoe? Als het antwoord op deze drie vragen nee is, dan zal er geen motivatie zijn om te leren. Dan is er ook geen motivatie om gepast gedrag te laten zien. Wat we vaak vergeten is dat het om de band met de leerkracht gaat. Volgende maand ga ik ook een training starten voor leerkrachten: hechting in de praktijk voor professionals.

Op mijn website vertel ik veel over dit onderwerp, en kan ik ouders helpen. Het belangrijkste wat ik ouders altijd wil meegeven: het is niet jouw schuld dat jouw kind deze problemen heeft. We gaan kijken hoe we het kunnen oplossen. Luister naar je onderbuik gevoel, want dat vertelt je altijd de waarheid. Ik adviseer ouders altijd informatie te verzamelen. Kijk of je hulp kan krijgen; of ik dat nou kan zijn of iemand anders dat maakt niet uit, maar ga er zo snel mogelijk mee aan de slag. Hechtingsproblemen gaan niet vanzelf over, ook niet door strengere aanpak of medicatie. Ik geef veel online trainingen aan ouders die niet weten wat ze ermee aan moeten. Deze zijn te vinden op mijn website Als Hechten Niet Vanzelf Gaat. Ik weet veel van het onderwerp af, en ben bereid jou altijd te helpen als je er niet uitkomt! Want kinderen met hechtingsproblemen zijn niet lastig, ze hébben het lastig!